6183 Sayılı Yasaya Tabi Olan ve Olmayan Alacaklar

6183 sayılı Amme alacaklarının tahsil usulü hakkındaki kanunun 1 inci maddesinde; “Devlete, vilayet hususi idarelerine ve belediyelere ait vergi,resim, harç, ceza tahkik ve takiplerine ait muhakeme masrafı vergi cezası, para cezası gibi asli; gecikme zammı, faiz gibi fer’i amme alacakları ve aynı idarelerin akitten, haksız fiil ve haksız iktisaptan doğanlar dışında kalan ve amme hizmetleri tatbikatından mütevellit olan diğer alacakları ile; bunların takip masrafları hakkında bu Kanun hükümleri tatbik olunur. “ hükmü bulunmaktadır.
6183 Sayılı Kanun Devlete, İl Özel İdarelerine ve Belediyelere ait olup, bunların alacaklarını kapsar. Alacaklı amme idareleri; Devlet, il özel idareleri ve belediyelerdir. Devlet tüzel kişiliğini oluşturan kamu idareleri, genel bütçeye dahil kamu idareleridir. 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu Devlet tüzel kişiliğini oluşturan kamu idarelerini Kanuna ekli (I) sayılı cetvelde göstermiştir. İl özel idarelerine ilişkin hükümler, 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununda, belediyelere ilişkin hükümler ise 5393 sayılı Belediye Kanunu ile 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununda düzenlenmiştir. Bunlar dışında bir kamu kuruluşuna ait amme alacağı niteliği taşısa bile kanun kapsamına girmez. Örneğin; Köy tüzel kişiliğine ait alacaklar kapsam dışındadır.
Ayrıca Tahsili Emval Kanunu (Tahsili Emval Kanunu 5 Ağustos 1325 Tarihli kanundur.)’na göre, tahsili öngörülen ve 6183 Sayılı Kanuna atıfta bulunan özel kanunlardaki alacaklarda bu kanuna göre tahsil edilir.
6183 sayılı Kanunun 1 inci maddesinde alacaklı amme idaresi olarak sayılmamakla birlikte, özel kanunlarda alacakları 6183 sayılı Kanun hükümlerine göre takip edileceği belirtilmiş olan kamu tüzel kişileri de alacaklarının takibinde 6183 sayılı Kanun hükümlerini uygulamaktadır. Mahiyetleri ne olursa olsun, özel kanunlarında 6183 sayılı Kanuna göre tahsil edileceği belirtilen alacaklar bu kanun kapsamındadır. Bunlara örnek olarak;
-5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 78 inci maddesine göre; Kamu iktisadi teşebbüsleri ve kamu şirketlerinin gayrisafi hasılatının yüzde onbeşine kadar tutarda bir bedel tahsil edilerek genel bütçeye gelir kaydedilir. Zamanında ödenmeyen hasılat payları, merkezî yönetim bütçe  kanununda  belirtilen oranda zam  uygulanmak  suretiyle 6183 sayılı Kanuna göre tahsil edilir.
-6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanunun 7 inci maddesi uyarınca; Bu Kanun kapsamındaki uygulamalara yönelik olarak Bakanlık tarafından sağlanacak kredilerin vadesi geçtiği hâlde geri ödenmeyen kısımları,  6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre vergi dairelerince takip ve tahsil edilir.
-5326 sayılı Kabahatler Kanunu’nun “idari para cezası” başlıklı 17. maddesinde de; mahalli idareler tarafından verilen idarî para cezalarının ilgili kanunlarında aksine hüküm bulunmadığı takdirde, Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre kendileri tarafından tahsil olunacağı belirtilmiştir. 5326 sayılı Kanunda belediyeler tarafından ceza verilebilecek kabahat fiilleri, dilencilik, gürültü, rahatsız etme, işgal, çevreyi kirletme ve afiş asma başlıkları altında düzenlenmiştir.
Kanun kapsamındaki alacaklar ile kapsama girmeyen alacaklar aşağıdaki gibidir.

1-Asli Alacaklar : Çeşitli kanunlarla düzenlenerek oranları belirtilen , devlete , il özel idareleri ve belediyelere ait vergi ,resim, harç , ceza tahkik ve takiplerine ilişkin yargılama   giderleri, vergi cezaları, para cezaları gibi alacaklar asli amme alacaklarıdır. Ağırlığı vergi, resim ve harçlar oluşturur.
2-Fer’i Alacaklar : Asli alacakların zamanında ödenmemesinden kaynaklanan faiz alacaklarıdır. Gecikme zammı ve gecikme faizi bu alacak grubunu oluşturur. Ayrıca  bu kanunun 48 inci maddesinde sayılan Tecil Faizi ile VUK’un 371. maddesinde yeralan pişmanlık zammı ise diğer fer’i alacaklara örnek gösterilebilir.
3-Amme Hizmetlerinin Tatbikatından Doğan Alacaklar  : Bir kamu idaresinin doğrudan doğruya veya böyle bir idarenin nezareti altında genel ihtiyaçların temin ve giderilmesi amacıyla gösterdiği faaliyetlerden doğan alacaklardır.
4-Takip Giderleri   : Yukarıdaki maddelerde açıklanan kamu alacaklarının zorla tahsil edilmesi için haczedilen malların taşınması korunması ve satılması amacıyla yapılan takip giderleridir. Yani söz konusu amme alacaklarının takip masraflarından kaynaklanan alacaklardır.

Akit; iki tarafın karşılıklı ve birbirine uygun surette iradelerinin beyanıdır. Örneğin; (Z) Belediyesi`nden satın alınan gayrimenkulün satış bedelinin bir kısmının şartnamede belirtilen süreler içerisinde ödenmeyip gecikmeli olarak ödenmesi sebebiyle 6183 sayılı Kanun uygulanamayacak olup Borçlar Hukuku çerçevesinde değerlendirilecektir.
Haksız fiil; Gerek kasten, gerekse ihmal ya da tedbirsizlik sonucu haksız olarak bir kimseye zarar verilmesidir. Örneğin bir şoför otobüsüyle kamu binalarına çarpar ve bir zarar meydana getirirse bu haksız fiilden doğan zarardır. Bu zarardan dolayı ortaya çıkacak zararlar 6183 Sayılı kanuna göre tahsil edilemez.
Haksız iktisap ise, haklı bir sebebe dayanılmaksızın bir başkasının zararına mal iktisap edilmesidir. Örneğin müteahhide hakedişlerde yapılan fazla ödemeler veya Devlet memuruna fazladan yapılan maaş ödemesi, haksız iktisaptır. Kamu kuruluşları bu alacakları genel hükümlere göre geri ister. 6183 sayılı Kanun hükümleri uygulanmayacaktır.
Alacaklı amme idarelerinin belirtilen bu fiillerden doğan alacakları Kanun kapsamı dışında tutulmuştur. Bununla birlikte Kamu kurum ve kuruluşlarının aksi özel kanunlarla belirtilmediği sürece su ve doğalgaz bedelleri, kira gelirleri, menkul ve gayrimenkul mal satış gelirleri, ücrete tabi işlerden doğan alacaklar ve kamu zararı doğuran fiillerden kaynaklanan alacaklar hakkında 6183 Sayılı Kanun hükümleri uygulanmaz. Genel hükümlere göre takibat yapılması gerekmektedir.
Kaynak:Vergi Müfettişi Mehmet ÇAĞLAR-malihukuk.net