Gümrük ihtilaflarını kısaca, gümrük idaresinin yapmış olduğu bir işlem ya da eylemin hukuk kurallarına aykırı olduğunun iddia edilmesi sonucu, böyle bir iddiada bulunan taraf ile gümrük idaresi arasında ortaya çıkan uyuşmazlık olarak tanımlayabiliriz.
Gümrük ihtilafları genellikle vergilendirme unsurlarına ilişkin gümrük idaresi ve denetim elemanlarının yapmış oldukları tespitlerdeki farklılıklarda ortaya çıkmakla beraber, gümrük idaresinin yapmış olduğu herhangi bir idari tasarrufun sonucu da uyuşmazlık veya anlaşmazlık konusu olabilmektedir.
Gerek ithalat ve ihracat işlemleri sırasında gümrük idaresince yapılan denetimlerde, gerek ithalat sonrasında yapılan sonradan kontrol denetimleri veya idarece yapılan ertelenmiş kontrollerde, yüksek miktarda ek tahakkuk yapılarak ilave gümrük yükümlülükleri ve ağır idari para cezaları düzenlenebilmektedir.
Bu kapsamda, idarenin yapmış olduğu bu tür ek vergi ve para cezası kararlarına veya mükellef tarafından hukuka aykırı olduğu tespit edilen işlemlerde karşı kanun yollarının bilinmesi önem arz etmektedir.
Bu kapsamda ihtilaflara karşı çözüm yollarını aşağıdaki şekilde özetleyebiliriz.

  • Peşin Ödeme İndirimi
  • İtiraz
  • İhtirazi Kayıt
  • Uzlaşma
  • İdari Yargı

Ayrıca, bu çalışmanın son bölümünde bir ihtilaf konusu olmamakla beraber, muhtemel bir ihtilaf doğmadan çözülmesinde başvurulabilecek pişmanlıkla beyan konusuna ilişkin bilgilere de yer verilmiştir.
Peşin ödeme
1.Peşin Ödeme nedir?
Peşin ödeme, gümrük idaresince yapılan ek tahakkuk ve/veya idari para cezalarının tebliğ edildiği tarihten itibaren itiraz veya uzlaşmaya konu edilmeksizin 15 günlük süre içerisinde ödenmesidir.
2. Peşin Ödemenin faydası nedir?
Gümrük idaresince verilen cezalara karşı firmalar peşin ödemeyi tercih ederek, idari ihtilafı sonlandırmayı tercih edebilir. Gümrük vergilerinin peşin ödenmesinde herhangi bir indirim mekanizması olmamakla beraber, idari para cezalarının peşin ödenmesi halinde Kabahatler Kanunu’nun 17 nci maddesi gereğince dörtte bir oranında indirim sağlanmaktadır. Ancak, Gümrük Kanunu’nun uzlaşma hükümleri çerçevesinde uzlaşılan cezalar hakkında ayrıca peşin ödeme indiriminden yararlanılamamaktadır. Cezanın niteliği ve büyüklüğüne göre firmalar ihtilafı sürdürmek yerine indirimli ödeme yaparak idare ile olan uyuşmazlığı sonlandırmayı tercih edebilir
İtiraz

  1. İtiraz nedir?

Gümrük idaresinin yapmış olduğu bir işlem ya da eylemin hukuk kurallarına aykırı olduğunun iddia edilmesi sonucu, böyle bir iddiada bulunan taraf ile gümrük idaresi arasında ortaya çıkan uyuşmazlıklara karşı kanun yollarından biri de itirazdır. İtiraz, idarenin almış olduğu bir ek vergi, ceza kararı veya herhangi bir idari karara karşı yine idarenin içinde bir üst makama, üst makam yoksa aynı makama yapılan düzeltme (veya iptal) başvurusudur.
 2.İtirazın faydası nedir?
İtiraz, idare ile olan ihtilafın yargı yoluna başvurulmadan çözülebilmesine imkân vermektedir. Bu şekilde idarenin almış olduğu bir karar yine aynı idare veya bir üst makam tarafından kaldırılabilmekte veya düzeltilebilmektedir. Ayrıca, Gümrük Kanunu’nun 242 nci maddesi gereğince, idari yargı yoluna başvurabilmek için idareye itiraz yapılmış olması, diğer bir değişle idare içindeki tüm itiraz yollarının tüketilmiş olması gerekmektedir.
3. İtiraz nasıl yapılır?
Yükümlüler kendilerine tebliğ edilen gümrük vergileri, cezalar ve idari kararlara karşı tebliğ tarihinden itibaren onbeş gün içinde bir üst makama, üst makam yoksa aynı makama verecekleri bir dilekçe ile itiraz edebilirler. İdareye intikal eden itirazlar otuz gün içinde karara bağlanarak ilgili kişiye tebliğ edilir. İtiraz dilekçelerinin süresi içinde yanlış makama verilmesi halinde, itiraz süresinde yapılmış sayılır ve idarece yetkili makama ulaştırılır. İtirazın reddi kararlarına karşı işlemin yapıldığı yerdeki idari yargı mercilerine başvurulabilmektedir.
İhtirazi kayıt
1.İhtirazi kayıt nedir?
İhtirazi kayıt, yükümlü ile idare arasındaki uyuşmazlığa ilişkin yükümlülerin, idareye karşı yapmış oldukları beyanlarda dava hakkının saklı olduğunu belirten bir şerhtir. İhtirazi kayıtla beyanda yükümlü idarenin yorumu nedeniyle ortaya koyduğu bir engeli aşmak amacıyla irade beyanında bulunmaktan kaçınmakta ve idarece uygulamaya konmuş işlemin gerekliliği nedeniyle ve idarenin görüş ve uygulamaları çerçevesinde, kendi iradesini saklayarak bir beyan yapmaktadır. Gümrük Kanunu ve Gümrük Yönetmeliği hükümlerinde ihtirazı kayıt veya ihtirazı kayıtla beyan kavramı bulunmamakla beraber, yargı kararlarında esas alındığı görülmektedir.
2. İhtirazi kayıtla beyanın faydası nedir?
İhtirazi kayıtla yapılan beyanın normal usulde yapılan beyana kıyasla en önemli faydası vergisel uyuşmazlıklarda ortaya çıkmaktadır. Bu kapsamda beyan yapılması halinde, gümrük idaresinin uygulaması çerçevesinde vergisel açıdan dezavantajlı olarak yüksek vergi ödemekle beraber, Gümrük Kanunu’ndaki yüksek vergi cezalarına tabi olunmamaktadır. Bununla birlikte, firma hakkında cezai işlem uygulanmadığı için gümrük idaresi nezdinde risk durumu yükselmeyeceğinden, hem idarece yapılan denetimlerde hem de sonradan kontrol kapsamında risk düzeyi artmamaktadır.
Ayrıca, yargı kararlarında ihtirazi kayıt konulmadan verilen beyannameye dayanılarak tahakkuk ettirilen vergilere karşı idari itiraz yollarına gidilmesinin olanaklı olmadığı yönünde kararlar bulunmakta olup, beyan üzerine tahakkuk ettirilen vergilere karşı itiraz yoluna başvurulabilmesi için, beyannamenin tescil edildiği günde ihtirazi kayıt konulması gerektiği; beyannamenin tescil edildiği tarihten sonraki bir tarihte verilen ihtirazi kaydın veya ihtirazi kayıt içeren dilekçenin, itiraz hakkı vermeyeceği belirtilmektedir.

  1. İhtirazi kayıtla beyan nasıl yapılır?

Yargı kararları çerçevesinde, ihtirazi kayıtla beyan üzerine tahakkuk ettirilen vergilere karşı dava yoluyla düzeltme yoluna başvurulabilmesi için; yükümlünün beyannamenin tescil edildiği günde, beyanname ile birlikte bir dilekçeyi idareye vermesi ve ayrıca beyanname üzerine ihtirazi kayıtla beyan yaptığını belirtir bir şerhi düşmesi gerekmektedir.
Aksi takdirde, beyannamenin tescil edildiği tarihten sonraki bir tarihte verilen ihtirazi kaydın veya ihtirazi kayıt içeren dilekçenin itiraz hakkı vermeyeceği yargı kararları ile kesinleşmiştir.
Uzlaşma
1.Uzlaşma nedir?
Uzlaşma, idare ile yükümlüler arasında ortaya çıkan ihtilafların yargı yoluna başvurulmadan, görüşme yoluyla çözümlenmesini öngören bir müessesedir.
2. Uzlaşmanın faydası nedir?
Uzlaşma öncelikle, yargıya gidilmesi halinde faizleri ile birlikte daha büyük tutarlara ulaşabilecek vergi ve ceza borçlarının daha düşük tutarlarda ödenebilmesi imkânını vermektedir. Ayrıca, dava takibine ilişkin külfet ve masraflardan da kurtulmuş olunmaktadır.
 

3. Uzlaşmanın kapsamına neler girer?
Gümrük uzlaşmalarının kapsamına aşağıdakiler girmektedir:

  • Beyan ile gümrük idaresince yapılan tespit sonucunda belirlenen farklılıklar,
  • Gümrük idaresince tespit edilmesinden önce beyan sahibince bildirilen farklılıklar,
  • Kanunda ve ilgili diğer kanunlarda öngörülen cezaların tümü.
  1. Hangi alacaklar uzlaşmaya konu olabilir?

Gümrük vergileri olarak aşağıdaki alacaklar uzlaşmaya konu edilebilir:
Gümrük Vergisi
İlave Gümrük Vergisi
Tek ve Maktu Vergi
Dampinge Karşı Vergi
Sübvansiyona Karşı Telafi Edici Vergi
Katma Değer Vergisi
Özel Tüketim Vergisi
Ek Mali Yükümlülük
Toplu Konut Fonu
Tütün Fonu
Ek Fon
Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu
Çevre Katkı Payı
Telafi Edici Vergi (İhracat)
TRT Bandrol Ücreti (Ticari olmayan eşya için)
Para cezaları olarak aşağıda belirtilen cezalar uzlaşmaya konu edilebilir:
Kanun Adı Maddeleri
4458 sayılı Gümrük Kanunu 234, 235, 236, 237, 238, 239, 241 2976 sayılı Dış Ticaretin Düzenlenmesine Hakkında Kanun 4
3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu 51
4760 sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu 16
Listelerde belirtilmeyen ve gümrük idarelerince tahsili gereken alacaklar ile Gümrük Uzlaşma Yönetmeliği’nin yayımı tarihinden sonra yapılacak düzenlemelerle getirilen alacaklar da uzlaşmaya konu olabilecektir.
Uzlaşma talebi, yükümlüye tebliğ edilen alacakların tamamı için yapılabileceği gibi vergiler veya cezaların tür itibariyle bir kısmı için de yapılabilir.

  1. Hangi tür alacaklar uzlaşmaya konu edilemez?

Aşağıdaki alacaklar uzlaşmaya konu edilemez:

  • Alacağın 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu’nda düzenlenen kaçakçılık suçlarına ilişkin olması halinde uzlaşma talebinde bulunulamaz.
  • Gümrük vergilerinin matrahına giren, ancak aslı gümrük idarelerince takip ve tahsil edilmeyen vergi ve benzeri mali yükler uzlaşmaya konu edilemez.
  • Aynı tür vergi veya cezanın bir kısmı için uzlaşma talebinde bulunulamaz.
  • İlgili mevzuat uyarınca alacağın tahsilat aşamasına geldiği durumlarda alacak uzlaşmaya konu edilemez.

6.Uzlaşma talebinde kimler bulunabilir?

  • Aşağıda belirtilenler uzlaşma talebinde bulunabilir:
    • Yükümlünün kendisi
    • Temsilcisi
    • Özel vekâletname verilmesi şartıyla gümrük müşaviri
    • Yükümlünün veli ya da vasisi
    • Aynı gümrük vergilerinin ödenmesinden yükümlü ile birlikte müştereken ve müteselsilen sorumlu olması halinde gümrük müşavirler
  1. Uzlaşma talebinde bulunabilmek için başvuru süresi nedir?

Uzlaşma talepleri, henüz itiraz başvurusu yapılmamış gümrük vergileri ve vergi aslına bağlı olsun ya da olmasın tüm para cezalarının yükümlüye veya ceza muhatabına tebliğ tarihinden 15 günlük itiraz süresi içinde yapılır.

  1. Uzlaşma başvurusu nereye yapılır?

Uzlaşma başvurusu;

  • Konusu 500.000 TL’ye kadar olan alacaklar (bu tutar dâhil) için Gümrük ve Ticaret Bölge Müdürlüğü Uzlaşma Komisyonları’na,
  • Konusu 500.000 TL’yi aşan alacaklar için Merkezi Uzlaşma Komisyonu’na yapılır. Uzlaşma talebi, başvurmaya yetkili kişiler tarafından, uzlaşmaya yetkili komisyonların sekretarya hizmetlerini yürütmekle görevli birimine dilekçe ile iletilir. Aynı nitelikteki alacakların birden fazla gümrük müdürlüğünde veya bölge müdürlüğü bağlantılarında yapılan işlemlere ilişkin olması halinde söz konusu alacakların toplamı tek bir uzlaşmaya konu olabilir.

Bu durumda yükümlü tarafından yetkili uzlaşma komisyonuna başvurulması esas olmakla birlikte, uzlaşmaya konu alacaklara ilişkin detaylı bilgilerin verilmesi şartıyla, işlemin yapıldığı gümrük idarelerinden herhangi birine de başvurulabilir.

  1. Uzlaşma talebinde bulunmanın sonuçları nelerdir?

Uzlaşma talebinde bulunulması halinde, itiraz veya dava açma süresi durur. Uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememesi halinde, süre kaldığı yerden işlemeye başlar. Ancak sürenin bitimine 3 günden az kalmış olması halinde, süre 3 gün uzar. Süresi içinde uzlaşma talebinde bulunan yükümlü, uzlaşma talep ettiği alacaklar için, başvurusuna ilişkin süreç sonuçlanmadan itiraz veya dava yoluna gidemez.

  1. Uzlaşma görüşmesine kimler katılabilir?

Uzlaşma komisyonu görüşmelerine yükümlünün, veli ya da vasinin bizzat katılması esastır. Yükümlünün toplantıya katılmaması halinde temsilcisi veya gümrük müşaviri (vekâletnamede özel yetki verilmesi şartıyla) yükümlü adına görüşmelere katılabilir ve tutanakları imzalayabilir

  1. Uzlaşma görüşmesinin sonuçları nasıl tebliğ edilir?

Yapılan görüşme sonucunda uzlaşma sağlandığı takdirde uzlaşma komisyonunca durum; üç nüsha düzenlenen tutanakla tespit edilir. Bu tutanağın üç nüshası da komisyonun başkan ve üyeleri ile yükümlü tarafından imzalanır. Ayrıca, tutanak üzerine imza alınarak yükümlüye derhal tebliğ edilir. Uzlaşma temin edilemediği hallerde temin edilememe nedenini belirtilmek suretiyle komisyonca üç nüsha tutanak düzenlenir ve tutanağın bir nüshası yükümlüye verilir.

  1. Uzlaşma komisyonlarının işlemlerine karşı dava açılabilir mi?

Komisyonların tüm çalışmaları ve işlemleri hakkında yükümlü veya cezanın muhatabı tarafından dava açılamaz, hiçbir merciye şikâyet veya itirazda bulunulamaz.

  1. Uzlaşılan alacakların ne zaman ödenmesi gerekir?

Uzlaşmaya konu olan gümrük vergileri ve para cezası alacakları, uzlaşma tutanağının tebliğinden itibaren bir ay içinde ödenmesi gerekir.

  1. Uzlaşma sağlanamaması halinde yükümlü itiraz/dava hakkına sahip midir?

Uzlaşmaya konu edilen alacaklar, uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememesi halinde, Gümrük Kanunu’nun 242 nci maddesi çerçevesinde yükümlüsünce itiraza veya idari davaya konu edilebilir.
15. İtiraz ve uzlaşma hakkı aynı anda kullanılabilir mi?
Yükümlü, kendisine tebliğ edilen alacaklar için Gümrük Kanunu’nda düzenlenen itiraz hakkı ile uzlaşma hakkını aynı anda kullanamaz. İtiraza konu edilmiş alacaklar için uzlaşma talebinde bulunulamaz.
İdari Yargı
1.İdari Yargı Yolu nedir?
Gümrük idaresince düzenlenen ek vergi ve para cezalarına ilişkin olarak idare ile uzlaşmanın sağlanamaması veya idareye yapılan itirazın reddedilmesi halinde hukuki ihtilaf idari yargıya konu edilebilir. İhtilafın niteliğine göre yargı mercii vergi mahkemesi veya idare mahkemesidir.

  1. İtiraz yapılmadan İdari Yargı Yoluna gidilebilir mi?

 
Gümrük Kanunu’nun 242 nci maddesine göre itirazın reddi kararlarına karşı işlemin yapıldığı yerdeki idari yargı mercilerine başvurulabilmektedir. Konuya ilişkin yargı kararlarına göre, itiraz usulü Gümrük Kanunu’nda düzenlenmiş olduğundan, idari itiraz yolu tüketilmeden idari yargı yoluna başvurulabilmesi mümkün bulunmamaktadır.
 

  1. Uyuşmazlık konusu için hangi mahkemeye başvurulmalıdır?

Vergi kaybına neden olan işlemlere ilişkin ihtilafların çözümünde vergi mahkemesi, diğer işlemlerde ise idare mahkemesi yetkilidir.
4. Yargı merciine başvuru için süre kısıtı bulunmakta mıdır?
Gümrük Kanunu’nun 242 nci maddesine göre itirazın reddi kararlarına karşı işlemin yapıldığı yerdeki idari yargı mercilerine başvurulabilmektedir. İtiraza karşı idarenin 30 gün içinde karar vermemesi halinde zımnen reddedilmiş sayılarak idari yargı mercilerine başvurulabilir. Vergi Mahkemelerine başvuru süresi 30 gündür. 30 günlük sürenin başlangıcı idari süreçte yapılan itirazın reddi kararının ilgiliye tebliğinden itibaren başlamaktadır