Çağdaş vergi sistemleri beyan esasına dayanmaktadır. Mükelleflerin kazançlarını bağlı oldukları vergi dairesine bildirmeleri esasına dayanan bu sistem modern vergiciliğin temelini oluşturur. Ülkemizde de esas olan bu sistemdir. Ancak bu sistem suistimale açık olduğu için verilen beyannamelerin doğruluğunun araştırılması zorunluluğu ortaya çıkmıştır.
Kısa soru ve cevap şeklinde vergi incelemesindeki amacın ne olduğu, ne zaman inceleme yapılacağını, vergi incelemesinin yapılacağı yerin neresi olduğu, incelemeye kimlerin tabi olduğu ve vergi inceleme esaslarının neler oluğunu açıklamaya çalışacağız.
Vergi İncelemesinde Amaç Nedir?
213 sayılı Vergi Usul Kanununun 134’üncü maddesine göre:
Vergi incelemesinden maksat, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak tespit etmek ve sağlamaktır.
İncelemeye yetkili olanlar tarafından gerek görüldüğü takdirde inceleme, işletmeye dahil iktisadi kıymetlerin fiili envanterinin yapılmasına ve beyannamelerde gösterilmesi gereken unsurların tetkikına de teşmil edilebilir. Fiili envanterin yapılmasının gerektirdiği ve incelemeyi yapan tarafından tasdik edilen giderler Hazinece mükellefe ödenir.”
Yasal mevzuat hükmü gereği; vergi incelemesinden maksat sadece vergi kayıp ve kaçağını araştırıp bulmak değildir. İncelemeye yetkili olanlarca, vergi mükellefi ve vergi sorumlularının vergi ödevleriyle ilgili yükümlülüklerini mevzuata uygun yerine getirip getirmediğinin kontrolünü yaparak, gerçek matrah tespitini sağlamaktır. Gerekli görülürse defter, belge ve diğer kayıt ve hesapların incelenmesinin yanında fiili durumları araştırıp incelemek suretiyle de gerçekleştirebilir.
Vergi İncelemesi yapmaya yetkili olanlar kimlerdir?
Vergi Usul Kanununa göre vergi incelemesi; Vergi Müfettişleri, Vergi Müfettiş Yardımcıları, ilin en büyük mal memuru veya vergi dairesi müdürleri tarafından yapılır.
Gelir İdaresi Başkanlığının merkez ve taşra teşkilatında müdür kadrolarında görev yapanlar her hal ve takdirde vergi inceleme yetkisini haizdir.
Mükellefler vergi incelemesi yapanlardan hüviyet ibraz etmelerini isteyebilirler. Vergi incelemesi yapanlar, yanlarında memuriyet sıfatlarını ve inceleme yetkisini gösteren fotoğraflı resmi bir vesika bulundurmak ve gittikleri yerde işe başlamadan evvel bu vesikayı ilgililere göstermek zorundadırlar.
Vergi İncelemesi Ne Zaman Yapılır?
“Vergi incelemesinin ne zaman yapılacağının evvelden haber verilmesi mecburi değildir.
İnceleme, neticesi alınmamış hesap dönemi de dahil olmak üzere, tarh zaman aşımı süresi sonuna kadar her zaman yapılabilir.
Evvelce inceleme yapılmış veya matrahın re’sen takdir edilmiş olması yeniden inceleme yapılmasına ve gerekirse tarhiyatın ikmaline mani değildir”. (V.U.K. 138)
Vergi İncelemesinin yapılacağı yer neresidir?
Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 13. Maddesinde durum şöyle ifade edilmiştir:
“(1) Vergi incelemeleri esas itibarıyla incelemeye tabi olanın iş yerinde yapılır.
(2) İş yerinin müsait olmaması, ölüm, işin terk edilmesi gibi zaruri sebeplerle incelemenin iş yerinde yapılması imkânsız olur veya mükellef ve vergi sorumluları isterlerse inceleme dairede yapılabilir. Bu takdirde incelemeye tabi olanın defter ve belgelerini daireye getirmesi kendisinden yazılı olarak istenir.
(3) İncelemenin dairede yapılması halinde istenilen defter veya belgeleri belli edilen zamanda mazeretsiz olarak getirmeyenler, bunları ibraz etmemiş sayılırlar. Haklı bir mazeret gösterenlere, defter ve belgelerini daireye getirmeleri için uygun bir süre verilir.”
Vergi İncelemesine Tabi Olanlar Kimlerdir?
Bu kanuna veya diğer kanunlara göre defter ve hesap tutmak, evrak ve vesikaları muhafaza ve ibraz etmek mecburiyetinde olan gerçek ve tüzel kişiler vergi incelemelerine tabidirler”. (V.U.K. 137)
 

Vergi İncelemesinde Vergi İncelemeye Yetkili olanların uyması gereken Esaslar Nelerdir?
Vergi İnceleme elemanları, Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelikteki esaslara uygun şekilde inceleme yaparlar. (1)
Söz konusu yönetmeliğin 5. maddesinde incelemenin temel ilkeleri şöyle sıralanmıştır:
“a) Yükümlülüklerin yerine getirilip getirilmediğini, mükellefin hak ve hukukunu da gözetmek suretiyle denetlemek.
b) Kanun hükümlerini uygularken kamu hak ve hukukunun korunmasında gerekli özeni göstermek.
c) Mükelleflere ve diğer şahıslara karşı nazik, ölçülü ve mesleki saygınlığın gerektirdiği şekilde tutarlı davranmak.
ç) Mensubu oldukları kurumun amaçlarına ve misyonuna uygun davranmak, mesleğin gerektirdiği itibar ve güvene layık olunduğunu davranışlarıyla da göstermek.
d) Görevin yerine getirilmesinde sürekli gelişimi, saydamlığı, tarafsızlığı, dürüstlüğü, kamu yararını gözetmeyi, hesap verilebilirliği ve öngörülebilirliği esas almak.
e) Tüm eylem ve işlemlerde yasallık, adalet ve dürüstlük ilkeleri doğrultusunda hareket etmek, tarafsızlıklarını engelleyecek herhangi bir etkiye izin vermemek.
f) Amacın, ödenmesi gereken vergi tutarını doğru olarak tespit etmek olduğunu daima göz önünde bulundurmak ve bu çerçevede inceleme sonucunda, gerekmesi halinde, mükellef lehine düzeltmelerin de yapılmasını sağlamak.
g) Görevlerini, unvanlarını ve yetkilerini kullanarak kendileri, yakınları veya üçüncü kişiler lehine menfaat sağlamamak.
ğ) Başkanlıkça belirlenen diğer ilke ve standartlara da bağlı kalmak”.
Neler vergi incelemesine sebep olur?
Kısaca şöyle sıralanabilir:
1- İhbar
2- Sahte veya muhteviyatı itibarı ile yanıltıcı belge düzenleme veya kullanma
3- Kâr oranları:
4- Karşıt inceleme
5- İndirim ve istisnalar
6- Sektör incelemeleri
7- Diğer nedenler
Vergi İncelemesi ne kadar sürer?
İnceleme süresi yönetmeliğin 23. Maddesinde düzenlenmiştir:
(1) İncelemeler mümkün olan en kısa sürede tamamlanır. İncelemeye başlanıldığı tarihten itibaren, tam inceleme yapılması halinde en fazla bir yıl, sınırlı inceleme yapılması halinde ise en fazla altı ay içinde incelemenin bitirilmesi esastır.
(2) Birinci fıkrada belirtilen süreler içerisinde incelemenin bitirilemeyeceğinin anlaşılması halinde, vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar, gerekçeli bir yazı ile bağlı oldukları birimden, inceleme süresinin bitiminden en geç on gün önce, ek süre talep edebilirler.
(3) Ek süre talebi ilgili birim tarafından değerlendirildikten sonra altı ayı geçmemek üzere ek süre verilebilir. Bu durumda, incelemenin bitirilememe nedeni ilgili birim tarafından nezdinde inceleme yapılana yazılı olarak bildirilir.
(4) İlgili birimler, incelemenin zamanında bitirilmesini sağlayacak gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür.
(5) İnceleme görevinin başka bir inceleme elemanına devredilmesi gerektiği hallerde, inceleme kalan süre içinde tamamlanır.
(6) Sınırlı incelemenin, sonradan ortaya çıkan durumlar nedeniyle tam incelemeye dönüşmesi halinde, inceleme süresi sınırlı incelemeye başlanılan tarih itibarıyla hesaplanır.
(7) Ek süre dahil olmak üzere, süresinde herhangi bir vergi inceleme raporu düzenlenmemesi halinde durum, vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar tarafından gerekçeleri ile birlikte yazılı olarak bağlı oldukları birime bildirilir. İlgili inceleme ve denetim birimi, incelemeyi bitiremeyen inceleme elemanı hakkında disiplin hükümlerini uygulayabilir.
(8) İnceleme, neticesi alınmamış hesap dönemi de dahil olmak üzere, tarh zamanaşımı süresi sonuna kadar her zaman yapılabilir. Evvelce inceleme yapılmış veya matrahın re’sen takdir edilmiş olması yeniden inceleme yapılmasına ve gerekirse tarhiyatın ikmaline mani değildir.
(9) 13/6/2006 tarihli ve 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 17 nci maddesi ile 15/3/2007 tarihli ve 5604 sayılı Malî Tatil İhdas Edilmesi Hakkında Kanun hükümleri saklıdır”.
Vergi İncelemesi Ne Zaman Tamamlanmış sayılır?
Yönetmeliğin 21. maddesinde düzenlenmiştir:
“(1) Vergi inceleme raporlarının, rapor değerlendirme komisyonlarına intikal ettirilmek üzere ilgili inceleme ve denetim birimine teslim edildiği tarih, incelemenin tamamlandığı tarih olarak kabul edilir.
(2) Ancak, incelemenin tamamlanmış olması, ilgili rapor değerlendirme komisyonu kararına göre raporun düzeltilmesine mani değildir”.
Vergi İncelemesi İçin Alınan Defter ve Belgelerin İadesi ne zaman yapılmalıdır?
Yönetmeliğin 22. maddesinde düzenlenen husus şöyledir:
“(1) Mükellefin defter ve belgeleri, ilgili rapor değerlendirme komisyonunun rapora ilişkin nihai değerlendirmesinin incelemeyi yapana iletildiği tarihten itibaren en geç on beş gün içerisinde bir tutanak ile iade edilir”.

(1) Yönetmelik, 04/01/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 140 ncı maddesi ile 13/12/1983 tarihli ve 178 sayılı Maliye Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 20 nci maddesine dayanılarak hazırlanmıştır.

 Kaynak:Vergi Müfettişi Yardımıcısı Ahmet ARABACİ-Alomaliye