Mükellef haklarının tanımı
çok net bir tanımı olmasa da farklı tanımlamalar yapılmıştır. Tanımlardan birisine göre mükellef hakları, temel insan haklarından kaynaklanan ve anayasa, uluslararası anlaşma, kanun veya idari düzenlemeler aracılığıyla hukukun vergi mükellefine tanıdığı, mükellefin devletten, vergilendirme yetkisi çerçevesinde vergi hukuku kurallarını yaratırken veya uygularken, bir şey yapmasını veya yapmamasını talep edebileceği yetkilerdir”.
Başka bir tanıma göre; hukukun vergi mükelleflerine tanıdığı haklar olup, devletten vergilendirme yetkisi doğrultusunda vergi hukuku kurallarını oluştururken veya uygularken talep ettiği yetkilerdir?Mükellef Haklarının Tanımı Bir diğer tanıma göre mükellef hakları, vergi mükelleflerine olumlu ya da olumsuz talepte bulunma yetkisi veren ve ihlal edildiğinde onları korumak amacıyla oluşturulmuş yazılı veya yazısız kurallardır”. Kısacası mükellef hakları, vergilendirme ilişkisinden dolayı devlet ile vergi mükellefi arasındaki hukuki ilişkide vergi mükellefine tanınan haklar olarak ifade edilmiştir.
Kapsamı dikkate alınarak yapılan tanımlamaya göre ise, mükellef hakları iki gruba ayrılmaktadır. Bunlardan birincisi vergi kanunlarına uymaya çalışan ve vergi dairesinin günlük işlemlerinde, tahsilat veya icra sürecinde doğruluk ve etkinlik görmek isteyen mükelleflerin haklarını içerir. Bu haklar vergi idaresi ile mükellefler arasındaki ilişkiden doğmakta olup, gerek kanunlarla gerekse idare tarafından korunurlar ve “mükellefin genel hakları” olarak ifade edilmektedir. İkinci grup haklar ise vergi hukukunun çalışma ve uygulamalarına yöneliktir. Bu tür haklar vergi kanunlarının uygulanması ile ilgili ortaya çıkan özel durum ve işlemler sırasında mükelleflere tanınan ve ülke mevzuatına göre çeşitlilik gösterebilen hakları içermekte olup, bunlar “mükellefin özel hakları” biçimde adlandırılmaktadır?
Yukarıdaki tanımlardan hareketle mükellef hakları; hukuk sisteminde var olan temel insan haklarından kaynaklanan; anayasa, uluslararası anlaşma, kanun veya idari düzenlemelerle korunan, vergileme işlemi sırasında vergi mükelleflerinin ileri sürebilecekleri haklar olarak tanımlanabilir. Bazı çalışmalarda mükellef hakları kavramı yerine; vergi yükümlüsünün hakları veya vergi ödevlisinin hakları gibi ifadeler” kullanılmış olmasına rağmen, bu çalışmada uluslararası literatür ve gelir idareleri tarafından da tercih edilen “mükellef hakları” terimi kullanılacaktır.
* Billur Yaltı, Vergi Yükümlüsünün Hakları, Beta Basım A.Ş., İstanbul, 2006, s.3.
Adnan Gerçek, “Mükellef Hakları”, Genel Vergi Hukuku, (Ed. Recai Dönmez), Anadolu Üniversitesi Yayın No. 2499, Eskişehir, 2012, ss.102-103.
” Recai Dönmez, “Yükümlü Hakları: Ortaya Çıkış Nedenleri ve Bir Kavramlaştırma Denemesi”,Yaklaşım, S.136, Nisan 2004, s.57.
Doğan Gökbel, “Mükellef Hakları”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Eskişehir, 2000, s.9.
9 Duncan Bentley, “Definitions and Development”, Taxpayers’ Rights: An international
Perspective, (Ed. Duncan Bentley), Hyde Park Press, Adelaide, 1998, s.4.
Kaynak: Mükellef Hakları Kavramı ve Gelişimi
