1. Mükellefin Bilgi Alma Hakkı
Mükellefin Bilgi Alma Hakkı, Vergi incelemesi için gelen görevlilerin yetkili olduğunu anlayabilmesi açısından mükellefin kendisini incelemeyen personelden kim olduklarını ve yetkilerini tanımlayan bir kimlik göstermesini talep etme hakkı bulunmaktadır. Vergi inceleme elemanı açısından bu tanıtım aşaması VUK’un 136. maddesinde işe başlamadan önce gerçekleştirilmesi gereken bir usul kuralı olarak tanımlanmıştır.
Ayrıca, ilgilisi bakımından tarhiyat ve ceza kesme işlemlerine dönüşerek temel hak ve özgürlüklerini de etkileyen yükümlendirici sonuçlar doğuran vergi incelemesinin muhatabına işlemin gerçekleştirilmesi aşamasında gerek işlemin nedenleri gerekse sonuçları ile bu işleme karşı hukuki korunma yolları konusunda bilgi verilmesi idare açısından bir gereklilik mükellef açısından ise bir haktır.mükellefin bilgi alma hakkı Bu konuya ilişkin olarak Anayasa’nın “temel hak ve hürriyetlerin korunması” başlıklı 40. maddesinde kısmen koruyucu bir hükme yer verilerek; devletin, işlemlerinde, ilgili kişilerin hangi kanun yolları ve mercilere başvuracağını ve sürelerini belirtmek zorunda olduğu düzenlenmiştir.
Sonuçları itibariyle, vergi incelemesinin tarhiyat ya da ceza kesme işlemine dönüşmesi sırasında kullanılan ve mükellefe tebliğ edilen tarh/ceza ihbarnamesinde de mükellefin dava açma hakkına ilişkin bilgilere yer verilmektedir. Bununla birlikte, mükellefin işlem sonrasında bilgilendirmesi kadar ve belki bundan da önemli bir aşama olarak işlem öncesinde ve işlem sırasında bilgilendirilmesi de önem arz etmektedir.
Bu konuda,
mükellefin vergi inceleme elemanından, incelemenin konusunun, hangi vergi bakımından ve hangi hesap dönemlerine ilişkin olarak yapıldığının belirtilmesini isteme hakkı bulunmaktadır. VUK’un incelemede uyulacak esasları düzenleyen 140. maddesi uyarınca incelemeyi yürüten inceleme elemanının incelemeye tabi olana, bunun konusunu işe başlamadan önce açık olarak izah etmesi öngörülmüştür.
Bunun dışında mükellefin vergi incelemesinin her safhasında inceleme süreci hakkında inceleme elemanından bilgi isteme ve alma hakkı bulunmaktadır.
Bu konuda 2006 yılının Mart ayında Gelir İdaresi Başkanlığınca “Türk Gelir İdaresinin mükellef odaklı, kaliteli hizmet sunma anlayışı içerisinde, saygılı ve dürüst olma temel ilkesiyle çalışmaya, vergi ödemenin sadece bir yükümlülük değil vatandaş olma ve sorgulama hakkı olduğu bilinciyle kendisinden hizmet alan herkesi memnun etmeye ve sorunları çözmeye olan bağlılığını onayla”mak üzere kamuoyuna duyurulan mükellef hakları bildirgesi” kapsamında da GİB’in işlemleri sırasında açık, güvenilir, zamanında ve yeterli bilgi ile hizmet vereceği belirtilmiştir. Bildirgenin vergi incelemelerine ilişkin kısmında ise vergi incelemelerinde kanunların doğru, tarafsız ve tutarlı bir şekilde uygulanacağı ve her aşamasında mükellefin bilgilendirileceği taahhüt edilmiştir.
2. Mükellefin İncelemenin İşyerinde Yapılması
Vergi incelemesi VUK’un 139. maddesinde açıkça belirtildiği üzere esas itibariyle incelemeye tabi olanın işyerinde yapılır. Ancak, işyerinin müsait olmaması, ölüm, işin terk edilmesi gibi zorunlu sebeplerin varlığı veya mükellef veya vergi sorumlusu tarafından talep edilmesi halinde inceleme dairede yapılabilir.
